مسئله موعود، فلسفهای رو به آینده

آنکه گرفتاری اش را به نامهربان شکوه کند، حکیم نیست . [امام علی علیه السلام]

امام زمان

پست الکترونیک

شناسنامه

مسئله موعود، فلسفهای رو به آینده

بشارت‌ها و اشارت‌ها که درباره موعود و ظهور منجی و عدل‌گستر جهانی‌، در منابع ادیان آسمانی و دیگر آثار حکمای قدیم‌، رسیده است پیوسته به‌دنبال تبیین افق انتظار به‌عنوان فلسفه‌ای رو به آینده جهت تحقق آرمان‌های انسانی و الهی بوده است.

«اصولاً فتوریسم، یعنی اعتقاد به دوره آخر‌الزمان‌. انتظار ظهور منجی‌، عقیده‌ای است که در کیش‌های آسمانی یهودیت (‌جودایسم‌)‌، زردشتی (زواستریانیسم)، مسیحیت ( در سه مذهب عمده آن کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس ) و مدعیان نبوت عموماً و دین مقدس اسلام خصوصاً‌، به مثابه یک اصل مسلم قبول شده است و درباره آن در مباحث تئوریک مذاهب آسمانی‌، رشته تئولوژی بیبلیکال‌، کاملاً شرح و بسط داده شده است.‌» 1

در برخی از آیات قرآن کریم تصریح شده است که بشارت در کتب انبیای گذشته نیز آمده است. از جمله در آیه شریفه می‌فرمایند‌:

«و لقد کتبنا فی‌الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون» 2

ما به حقیقت در کتاب زبور ( داود ) این بشارت عظیم را ثبت نموده‌ایم که در آینده‌، وراثت و حکومت تمامی عالم انسانی ویژه بندگان برگزیده و درستکار خواهد بود.

... و در کتاب زند که کتاب مذهبی زردشتیان است نیز اشاره به انقراض ظلم و ستم و وراثت صلحا گردیده است: «لشکر اهریمنان با ایزدان دایم در روی خاکدان محاربه و کشمکش دارند و غالباً پیروزی با اهریمنان باشد، اما نه به‌‌طوری‌که بتوانند ایزدان را محو و منقرض سازند‌، چه در هنگام تنگی از جانب اورمزد که خدای آسمان است به ایزدان که فرزندان اویند یاری می‌رسد و محاربه ایشان نه هزار سال طول می‌کشد، آنگاه فیروزی بزرگ از طرف ایزدان می‌شود و اهریمنان را منقرض می‌سازند‌، تمام اقتدار اهریمنان در زمین است و در آسمان راه ندارند و بعد از پیروزی ایزدان و برانداختن تبار اهریمنان عالم کیهان به‌سعادت اصلی خود رسیده، بنی آدم بر تخت نیکبختی خواهد نشست.» 3

اعتقاد به مسئله موعود در فرهنگی اسلامی

با مراجعه به منابع روایی و تاریخی اسلامی، روشن می‌گردد که مسئله «موعود» یکی از مهمترین مسائل سده‌های نخست هجری بوده است.

این نوشته‌ها که به اصول مدونه شهرت یافته‌اند، اساس کتاب‌های قرن چهارم و پنجم درباره غیبت مهدی موعود(عج) را تشکیل می‌دهند و عناوین این کتاب‌ها نیز مانند اصول مدونه، «کتاب الغیبه» است.

مسئله موعود و اعتقاد به دوره آخرالزمان، انتظار ظهور منجی هنگامی که به حوزه‌های فکری و عقیدتی اسلام می‌رسد، جلوه و تبلور خاصی پیدا می‌کند.

در حوزه اندیشه اسلامی مسئله موعود و ظهور مصلح جهانی با ویژگی‌ها و مشخصه‌های معینی معرفی شده است، زیرا که پیامبر گرامی اسلام، خاتم پیامبران و دین مبین اسلام آخرین دین الهی است و آن وجود شریف و عدل‌گستر جهانی، از اسلام است، از این رو یکی از مهم‌‌ترین و عمیق‌ترین مطالب در حوزه فکری عقیدتی اسلامی مساله موعود و بیان خصوصیات و ماهیت و فلسفه ظهور آن حضرت است.

در اسلام مسئله موعود و اعتقاد به دوره آخر زمان صرفاً به اشارات پیشینیان اکتفا نشده است، بلکه در اسلام خصوصیات مهدی (ع) تبیین شده است‌:

پدر، مادر سلسله نسب تا پیامبر (ص)، اوصاف و شمایل، نشانه‌‌های آن حضرت، علایم تشریفی و تکریمی قائمیت، کیفیت تشکیل حکومت الهی، عدالت اجتماعی در عصر آن حضرت و تعالی و تکامل انسان، وظایف و تکالیف منتظران در ایام غیبت و ظهور همه و همه در مآخذ اسلامی، اعم از سنی و شیعه آمده است.

دعبل خزاعی، در قصیده تائیه معروف گفته است: امامی از آل محمد(ص) به یقین، خروج خواهد کرد، او به تأیید اسم اعظم الاهی و برکات نصر آسمانی به پا می‌خیزد او حق و باطل را از هم جدا می‌کند، و همه را بر شادخواری‌ها و کین‌توزی‌ها، کیفر می‌دهد.

دعبل می‌گوید: چون این ابیات را نزد امام رضا(ع) خواندم، آن امام به‌شدت گریست. آنگاه فرمود: «ای دعبل! روح القدس به زبان تو سخن گفته است. آیا می‌دانی این امام چه کسی خواهد بود؟» گفتم: نه ( شخص او را نمی‌شناسم)، لیکن شنیده‌ام که امامی از شما آل محمد(ص) خروج می‌کند و زمین را از عدل و داد می‌آکند. امام رضا(ع) فرمود: «پس از من، فرزندم محمد امام است. پس از محمد فرزندش علی امام است.پس از علی (هادی) فرزندش حسن امام است و پس از حسن ( عسگری) فرزندش حجت قائم خواهد بود. اوست که در زمان غیبت چشم به راه اویند و در زمان ظهور همه مطیع او گردند. او زمین را پر از قسط و عدل می‌کند، پس از آنکه پر از جور و ستم شده باشد....‌» 4

«موعود اهل بیت با موعود اهل سنت وجوه اشتراک و وجوه افتراق دارند. بر اساس روایات مورد وفاق شیعه و اهل سنت به عناصر مشترک بسیاری درباره موعود اسلام دست یافت، از قبیل لقب او مهدی (راه‌یافته) است؛ نامش هم‌نام پیامبر محمد بن عبدالله است؛ از خاندان پیامبر و از فرزندان فاطمه(س) دخت پیامبر (ص) است؛ در آخر زمان حتی اگر از عمر جهان یک روز بیش نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی خواهد کرد تا او قیام کند و به خلافت برسد؛ مردم در پرتو ولایتش به نعمتی بی سابقه دست خواهند یافت و مال را بی حساب و فراوان خواهند بخشید.» 5

هنگامی که کتاب‌ها و منابع و مآخذ اهل تسنن به دقت مورد مطالعه قرار گیرد ملاحظه می‌شود که پیرامون مسئله موعود احادیث نبوی مستفیضه بلکه متواتره وارد شده است. تحقیقاً می‌توان ادعا کرد که یکی از مسائل بسیار حائز اهمیت که می‌تواند در انسجام جوامع اسلامی مؤثر باشد طرح مسئله موعود آخرالزمان است. احادیث پیرامون مهدی(عج) را عده‌ای از صحابه و همسران پیامبر گرامی اسلام با اندک اختلافی در اجمال و تفصیل از پیغمبر گرامی اسلام(ص) نقل کرده‌اند.